Шу кунгача тарих саҳифаларига муҳрланган 20та мундиалнинг ҳар бири футбол оммасига янги номларни тақдим этган.

Мана, ЖЧ финал раунди географиясининг ҳар 4 йилда кенгайиши анъанаси Россия-2018да ҳам давом этадиган бўлди.

Маълумот учун айтиш керак, 1930 йили футбол бўйича жаҳон форуми йўлга қўйилганидан буён жами 81та миллий жамоага финал босқичида ўйнаш насиб этди.

Алоҳида факт шуки, жаҳон биринчилиги бирор марта дебютант иштирокчисиз ўтган эмас. Табиийки, жамоалар ўзлари учун дебют турнирда қандай каромат кўрсатганига бирров назар солиш қизиқарли, албатта.

Хуллас, soccer.ru сайти айнан ЖЧ дебютантларини тартиб бўйича тузиб чиқди.

ЖЧ-30

13та дебютант жамоа: Аргентина, Бельгия, Боливия, Бразилия, Мексика, Парагвай, Перу, Руминия, АҚШ, Уругвай, Франция, Чили, Югославия

Тушунарлики, футбол тарихидаги биринчи жаҳон чемпионатида иштирок этган барча жамоалар янги турнирнинг илк дебютантлари ҳисобланади. Аслида ФИФА мундиалга ўзининг барча аъзоларини таклиф қилган, ҳаттоки, ўша вақт ҳали ассоциация таркибига кирмаган Британия жамоаларига ҳам чорлов юборганди. Бироқ Англия, Шотландия, Уэльс ва Шимолий Ирландия миллий термаларидан бирдек қатъий жавоб олади - «Йўқ». Натижада илк ЖЧга Европадан атиги 4та жамоа боради - Бельгия, Руминия, Франция ва Югославия термалари. Айтиш жоиз, «кўҳна қитъа» вакиллари мундиалда қатнашиш йўлида нақ бир ой денгизда «сайр» қилишади (Уругвайга кемада 15 кунда етиб боришади ва қайтишга ҳам шунча вақт сарфлашади). Мезбон Уругвай термаси эса жаҳон чемпиони мақомини олган илк дебютант жамоага айланади.

ЖЧ-34

10та дебютант жамоа: Австрия, Венгрия, Германия, Миср, Испания, Италия, Голландия, собиқ Чехословакия, Швейцария, Швеция

Навбатдаги турнирнинг Европада ташкиллаштирилиши иштирокчилар таркибига жиддий таъсир қилади: 16та жамоадан 12таси «кўҳна қитъа» вакили эди. Умуман, иккинчи мундиалда аввалгисида ҳам қатнашган жамоалардан атиги 6таси кўриниш беради: Аргентина, Бразилия, Бельгия, Руминия, АҚШ ва Франция. Миср термаси эса жаҳон биринчилиги асосий босқичида ўйнаган Африканинг илк вакили номини олади. Якунда 4 йил аввал кузатилганидек, чемпионлик ҳам мезбон, ҳам дебютант сифатида қатнашган жамоага насиб этади - Италия термаси.

ЖЧ-38

4та дебютант жамоа: Голландия Жанубий Ҳиндистони (Индонезия), Куба, Норвегия, Польша

Урушгача бўлган охирги жаҳон чемпионатида атиги 4та жамоа дебют қилади. Улардан бири - Голландия Жанубий Ҳиндистони (ҳозирги Индонезия) термаси атиги 1та ўйин билан чекланади - 1|8 финалда Венгрия жамоасига 0:6 ҳисобида ютқазади. 1938 йилдан кейин жаҳон чемпионатига бирор марта чиқишмаган кубаликлар эса ўша биринчиликда энг яхши дебютант бўлишганди. Норвегия ва Польша термалари тегишлича Италия ҳамда Бразилия жамоаларига кескин кураш тақдим этади, аммо ҳар иккиси қўшимча бўлимларда фаворитларга йўл бўшатишдан бошқа чора тополмайди. Хусусан, поляклар ва бразилияликлар ўртасидаги учрашувда 5:6 ҳисоби қайд этилганди. Хуллас, Польша ва Норвегия термалари илк «плей-офф» раундидаёқ курашдан четга чиқади, Куба миллий жамоаси эса руминларга қарши кечган такрорий ўйинда ғалаба қозониб, чорак финалга йўл очади. Тўғри, орол мамлакат вакиллари бу босқичда Швеция термасидан қақшаткич зарба қабул қилиб олади - 0:8. Умумий ҳисобда айтсак, дастлабки 3та мундиалда жами 27та миллий жамоа иштирок этган - бу ҳозиргача ЖЧ юзини кўрган қатнашчиларнинг нақ 33 фоизига тенг демакдир.

ЖЧ-50

1та дебютант жамоа: Англия

Урушдан кейинги илк ЖЧда биргина Англия термаси дебютант сифатида ўйнайди. Бироқ инглизлар гуруҳ босқичидан кейиноқ Бразилия-50 билан хайрлашишади. АҚШ термасининг футбол кашфиётчилари устидан қозонган ғалабаси айнан ўша мундиалда кузатилади ва XXI асрда бу ҳақда ҳаттоки, алоҳида фильм суратга олинди - «Уларнинг ҳаёт ўйини». Аслида Бразилияда дебютантлар кўпроқ бўлиши ҳам мумкин эди, бироқ Шотландия термаси олдига маҳаллий футбол ассоциацияси раҳбарлари тўсиқ қўйишади, Ҳиндистон ва Туркия жамоалари эса молиявий етишмовчилик сабаб, Жанубий Америка сафаридан ти-йилади. Дарвоқе, ҳиндлар шу-шу    мундиал яқинига ҳам йўламаяптилар. Шунингдек, Португалия термаси шотландлар ўрнини тўлдириш таклифини қабул қилмаганди.

ЖЧ-54

3та дебютант жамоа: Жанубий Корея, Туркия, Шотландия

Кейинги жаҳон чемпионати Европада ўтади ва Туркия ҳамда Шотландия миллий жамоалари ниҳоят, расман иштирокчилар сафига қўшилади. Тўғри, иккиси ҳам гуруҳ босқичи довонини забт этолмайди, худди яна бир дебютант - Жанубий Корея термаси каби. Айтганча, корейслар ўзлари учун дебоча турнирда 2та ўйинни умумий 0:16 ҳисобида бой беришганди.

ЖЧ-58

3та дебютант жамоа: Шимолий Ирландия, собиқ иттифоқ, Уэльс

Кейинги мундиалнинг янги термалари гуруҳ раундида омадли ўйнайди. Яъни собиқ иттифоқ жамоаси ва Британиянинг икки вакили ўз квартетида синхрон равишда 2-ўринни эгаллайди (финал раундида ҳамон 16та терма иштирок этарди). Аммо 3та дебютант чорак финалда худди шундай син-хрон омадсизликка учрайди. Собиқ иттифоқ футболчилари Швеция термасига бас келолмаган бўлсалар (0:2), Шимолий Ирландия жамоаси французлардан жавобсиз 4та гол қабул қилади, уэльсликлар эса бўлажак чемпионлар - бразилияликларга йўл бўшатишади (0:1).

ЖЧ-62

2та дебютант жамоа: Болгария, Колумбия

Болгарлар ҳам колумбияликлар ҳам ўзлари учун биринчи мундиалда гуруҳ босқичини охирги - 4-ўринда якунлашади. Қолаверса, Шарқий европаликлар ҳам, Жанубий америкаликлар ҳам 1тадан очко билан чекланишганди: Болгария термаси англияликлар билан учрашувда дурангга эришган бўлса, Колумбия жамоаси собиқ иттифоқ футболчиларига бўйин эгмайди - 4:4.

ЖЧ-66

2та дебютант жамоа: КХДР, Португалия

Яна 2та дебютант. Муҳими, уларнинг иккиси ҳам Англия мундиалида жуда яхши таассурот қолдиради. Дейлик, Шимолий кореяликлар гуруҳ раундида Италия термасидан юқорига жойлашишади, португаллар эса Венгрия, Бразилия ва Болгария жамоалари ўрин олган квартетда ғолиб бўлишади, боз устига, Жанубий Америка вакили «плей-офф»дан четда қолади. Чорак финал ўйинларидан бири эса дебютантларнинг ўзаро тўқнашувига айланади ва бу ҳақда эшитмаган футбол мухлиси топилмаса керак: корейслар биринчи бўлимнинг ярмигачаёқ ҳисобни 3:0га етказиб қўйишади, бироқ кейин буюк  Эйсебио катта саҳнага чиқиб, «покер» қайд этади, Аугушту эса бунга яна битта гол қўшиб қўяди. Португаллар ярим финалда бўлажак чемпион - Англия термасига ютқазишади, аммо 3-ўрин учун кечган учрашувда собиқ иттифоқ дружинасини енгиб, «бронза»га эга чиқишади. Хуллас, урушгача бўлган 3та мундиални ҳисобга олмасак, дебютант иштирокчилар орасида энг юқори натижани айнан Португалия термаси қайд қилган. Тўғри, илк уринишда 3-ўринни эгаллаш ҳолати 30 йилдан кейин яна бир бора такрорланган.

ЖЧ-70

3та дебютант жамоа: Исроил, Марокаш, Сальвадор

Бу сафар 3та дебютант ҳам ўз квартетида охирги ўринни банд этади. Исроилликлар учун ўша қатнашув ҳамон ягоналигича қолаётган бўлса, Сальвадор ва Марокаш термалари кейинчалик ҳам жаҳон чемпионати финал раундида ўйнашга муваффақ бўлади.

ЖЧ-74

4та дебютант жамоа: Австралия, Гаити, ГДР, Заир (Конго ДР)

1974 йилга келиб, ЖЧ географияси Океания жамоаси ҳисобига кенгаяди - австралияликлар мундиал сарҳадларини «яшил қитъа»гача чўзишади. Конго ДР ва Гаити футболи учун ўша ЖЧ ҳамон ягоналигича қолмоқда. Натижаларга келсак, дебютантлардан ҳеч бири гуруҳ босқичи тўсиғидан ўтолмайди. Хусусан, Заир жамоаси 3та ўйинда 14та жавобсиз гол қабул қилиб, ЖЧ-74нинг энг паст натижасини кўрсатади.

ЖЧ-78

2та дебютант жамоа: Эрон, Тунис

Сафга янги қўшилган жамоаларнинг омадсиз уринишлари давом этади. Яъни форслар ҳам, араблар ҳам «плей-офф»га чиқиш вазифасини уддалай олишмайди. Тўғри, Тунис термаси ўша мундиалда «ўлик»дек таассурот қолдирган мексикаликларни 3:1 ҳисобида енгиб, футбол ўйнашни билишини кўрсатганди.

ЖЧ-82

5та дебютант жамоа: Жазоир, Гондурас, Камерун, Қувайт, Янги Зеландия

1982 йили жаҳон чемпионати иштирокчилари сони 16тадан 24тага оширилади ва бирданига 5та янги жамоа ўз дебютини нишонлайди. Улардан ҳеч бирига гуруҳ босқичидан ўтиш насиб этмаган бўлсада, биргина Янги Зеландия термаси мутлақ ожиздек кўринади. Дейлик, Камерун термаси 3та ўйинда ҳам дуранг натижага эришади, жумладан, бўлажак чемпион - Италия ва бронза медали эгаси Польша миллий жамоаларига ҳам ютқазмайди. Жазоирликлар эса ўз квартетларида собиқ ГФР ва Чили термаларидан 3 очкодан тортиб олишади, аммо бу «плей-офф» учун камлик қилади. Айтганча, «саҳро тулкилари»нинг 2та ғалаба билан ҳам гуруҳда қолиб кетишгани натижасида катта жанжал юзага келганди. Чунончи, охирги турда собиқ ГФР ва Австрия термалари ўзаро ўйнашган ва қардошларнинг келишган ҳолда, керакли натижа қайд этишгани ҳақида шубҳа-гумонлар тарқалганди.

P.S.: 1986-2014 йиллар оралиғидаги ЖЧ дебютантлари ҳақида газетамизнинг кейинги сонларида ўқишингиз мумкин.

А. АҲМЕДОВ  тайёрлади