«Кўҳна қитъа» биринчилиги тарихидаги юбилей - 300-ўйин футбол нуқтаи назаридан «овлоқ» Боку шаҳрига тўғри келди. Шу тариқа Озарбайжон пойтахти чемпионат хроникалари дафтаридан алоҳида жой олди. Умуман, Евро-2020 тарихга яна бир қатор рекордларни ҳам тақдим этди.

«Ўз жонига қасд» - автоголлар

Жаҳон ва Европа чемпионатлари ўтказиладиган йиллар статистика ихлосмандлари ҳушёрликни максимал даражада оширишади: бошидан охиригача турли қайдлар, қизиқарли кўрсаткичлар ҳисоби, турли рекордлар, юбилейлар... Қисқаси, улар ҳам  индивидуал, ҳам жамоавий ва турнир бўйича кўрсаткичларни ёзиб боришади. Олдин футболда барча рекордлар расмий равишда қайд этилмасди, бу жуда қизиқарли, аммо ўта чалкаш мавзу. Буюк статистикачи Константин Есенин футбол ҳисоб-китобини анъана мақомига кўтариб қўйганини алоҳида айтиш ўринли. Гапирувчи ва ёзувчи ОАВда доимий мунозара ҳам мавжуд: ҳисоб-китоб айнан қачон бошланган? Хусусан, Европа чемпионати автоголлари масаласида ҳам якдиллик йўқ. Лекин энг ишончли манбалар маълумоти бўйича айт­сак, Туркия миллий жамоаси ҳимоячиси Мерет Демирал Евро-2020нинг биринчи ва чемпионат тарихидаги 10-автогол муаллифига айланди. Ҳаммаси шу билан бошланди. Наҳотки, битта турнирда нақ 11та автогол қайд этилса-я... Ваҳоланки, бунга қадар ўтказилган 15та қитъа биринчилигида атиги 9та автогол кузатилганди. Нима бало, футболда «ўз жонига қасд қилувчилар» шунчалик кўпайиб кетишдими?

Жадвалдан кўриниб турибдики, Евро-2020гача автогол «анқонинг уруғи»дек кам учраган. Дейлик, Европа чемпионатидаги биринчи автогол 16 йил кутилганди. Кейингиси яна 20 йилдан сўнг қайд этилган. Фақат янги асрдан эътиборан «ўз жонига қасд қилувчилар» қутуриб кетишди бирданига. Хусусан, Евро-2016да рекорд ўрнатилганди - 3та автогол. Охирги турнирда эса, кўрсаткич етиб бўлмас маррага чиқариб қўйилди. Ҳар ҳолда, 51та ўйин учун 11та автогол - бу жуда кўп.

Дебоча голлар

Ҳисоб бўйича биринчи Европа чемпионатининг дастлабки ўйинида нисбатан тезкор гол қайд этилган - югославиялик Милан Галич мезбон - Франция термаси дарвозасини 11-дақиқадаёқ ишғол қилган. Унинг бу натижаси орадан 44 йил ўтганидан кейингина греция­лик Георгиос Карагунис томонидан яхшиланди. У сенсацион Евро-2004нинг очиб берган учрашувнинг 7-дақиқасидаёқ Португалия термаси дарвозасига йўл топди. Энг узоқ кутилган биринчи гол эса 1968 йилги мусобақага тўғри келади. Евро-68 доирасидаги биринчи ўйин (Италия — собиқ иттифоқ) қўшимча бўлимларга чўзилганига қарамай, голсиз якунланади. Қолаверса, иккинчи баҳснинг 88-дақиқасигача ҳам мухлислар гол кўришмайди. Югос­лавия — Англия қарама-қаршилиги ҳам 0:0 ҳисобида якунлайдигандек кўринган паллада югославиялик Драган Жаич ЖЧ-66 чемпиони, афсонавий Гордон Бенксни ожиз қолдириб, жамоасига ғалаба тортиқ этади.

Юбилей голлар

Илк голдан кейин биринчи кичик юбилейни анча кутишга тўғри келган. Бунга 4та ўйинни ўз ичига олган спринтер мини-турнирлар сабабдир, албатта. Хуллас, чемпионат тарихидаги 50-гол 16 йилдан кейин, яъни Евро-76да кузатилган. Қитъа биринчилиги финал раунди кенгайиши билан алоҳида тилга олинадиган голларни «ишлаб чиқариш» тезлашади. Мана, янги асрга келиб, жамоалар битта турнир давомида 2та, ҳаттоки, 3та юбилей голни нишонлашга улгурмоқда. Бу борада чехлар, французлар, нидерландлар, греклар ва швейцарияликлар ажралиб туришибди. Уларнинг ҳисобида 2тадан юмалоқ сонли гол бор. Чехия, Нидерландия, Франция ва швейцария термаларининг бу натижаси жамоавий меҳнат маҳсули бўлса, Греция жамоасининг ҳар икки алоҳида голига Йоргос Карагунис муаллифлик қилди. У бу масалада индивидуал жиҳатдан мутлақ етакчи. Юбилей голларни қўйиб юбориш борасида эса, россияликлар олдинда - 3та. Шунинг­дек, германияликлар зиммасида 2та шундай гол бор. Ўхшаш томони, немислар ҳам, руслар ҳам юбилей голда 250та ўйин фарқи билан иштирок этишган. Аниқроқ айтсак, германияликлар 200 ва 450-голларни қабул қилишган (тегишлича Бодо Илльгнер ва Йенс Леманн), 250 ва 500-голлар эса россиялик Станислав Черчесов ва Игорь Акинфеев зиммасида. Энг қимматли юбилей гол эса Евро-92 финалида даниялик Ким Вилфорт томонидан урилган. Хуллас, 200-гол олтин медаль тақдирига ойдинлик киритгани билан ҳам қадрли. Юбилей голларга дахлдор яна бир ҳолат шуки, улар кўпинча самара келтирган. Яъни 16та «юмалоқ» голдан 12таси (75 фоиз) ғалабани кафолатлаган, 15та ҳолат (93,75 фоиз)да эса унинг муаллифи мағлубиятга учрамаган. Дарвоқе, охирги чемпионатда Шимолий Македония термаси кипери Столе Димитревскининг ўзи 2та юбилей голга йўл очди.

Юбилей ўйинлар

Евро-2020 тарихдаги юбилей - 300-гол гувоҳига айланди. Бу марра 16 июнь куни Бокуда забт этилди (Туркия — Уэльс ўйинида). Юбилей ўйинлар орасида ҳам финал мақомида ўтгани бор. Евро-84нинг якуний баҳси ҳисоб бўйича 50-ўйин эди. 200-ўйинда эса Россия термаси Европа чемпионати тарихида ўзининг энг гўзал футболини намойиш этиб, нидерландларни қойилмақом тарзда енгган ва ярим финалга чиққанди. Шу жойда 100-рақамли ўйинга 2та жуфтлик даъвогар эканлигини алоҳида айтиш керак. Гап шундаки, Англия - Нидерландия ҳамда Шотландия - Швейцария ўйинлари бир вақтда бошланган.

Гвардиячи ва тўпурар

Криштиану Роналду 15 июнь куни Будапештда бирданига 2та рекордни янгилади. Яъни 73 йил ушланиб турган бош гвардиячи кўрсаткичи, шунингдек, тўпурарнинг олий натижасини яхшилади. Гвардиячилар - чемпионатда энг кўп ўйнаган футболчилар. Бунга қўшимча тарзда футболчининг нечта турнирда қатнашгани ва майдонда қанча дақиқа ҳаракатланганини ҳам тиркаш мумкин. Демак, Криштиану қитъа биринчилигида 5 марта иштирок этган ягона футболчидир. У якунланган турнирда 5та гол уриб, йўл-йўлакай 40 йил давомида тўпурарлар рўйхатини бошқариб келган бетакрор Мишель Платинини «тахт»дан туширди. Маълумот учун айтиш керак, афсонавий француз ўз ҳисобидаги 9та голни ҳам Евро-84 доирасидаги 5тагина ўйинда нишонлаганди - қандайдир телбанамо кўрсаткич. Роналду эса Платини натижасини яхшилаш учун 22та ўйин сарфлади. Эндиликда у ҳам гвардиячилар, ҳам тўпурарлар рўйхатида мутлақ пешқадам.