Элкесон маҳаллийлаштирилди, навбатда яна 8 футболчи бор.  ОФК байроғи остида ўтказилган учрашувларда бу терма кўп маротаба Ўзбекистон миллий жамоасига рақиб бўлган. Умуман, вакилларимиз хитойликларга қарши баҳсларда Жанубий Корея ёки Япония билан ўтадиган ўйинлардаги каби жуда катта қийинчиликларга дуч келишмайди. Ваҳоланки, сўнгги йилларда Чин ўлкасида футболга жуда катта маблағ сарфланмоқда, аммо... Хитойликларнинг Олимпиада ўйинларида кўплаб медалларни қўлга киритишаётганига кўпчилик кўникиб қолган, лекин спортнинг жамоавий турларида уларга барқарорлик етишмаяпти. Айниқса, футболда.

Хитой футбол ассоциацияси жаҳон чемпионати саралашларидаги муваффақиятсизликлардан чарчади. Терма жамоа ЖЧ финал босқичида атиги бир марта қатнашган, 2002 йили ўз гуруҳида сўнгги ўринни эгаллаганди. Чин ўлкаси вакилларига ўшанда Туркия, Бразилия ва Коста-Рика рақиблик қилган, хитойликлар учта ўйинда ҳам имкониятни бой беришганди. Тўплар нисбати эса хунук кўринишга келганди - 0:9.

Осиёда саралаш тизими мунтазам янгиланиб туради, фақат бир нарса ўзгаришсиз қолган: Хитой термаси қаторасига учинчи циклда ҳатто саралашнинг финал раундига (одатда, 5-6та жамоадан иборат иккита гуруҳда баҳслар кечади) чиқолмади. Россияда ўтказилган жаҳон чемпионати арафасида хитойликлар ҳал қилувчи раундгача етиб боришди. Ўзбекистон миллий жамоаси билан бир гуруҳдан жой олган Чин юрти вакиллари ҳатто «ўтиш ўйинлари»да қатнашиш ҳуқуқини ҳам қўлга кирита олмадилар. Қатар шунга ўхшаш ривожланиш йўлидан бориб, сўнгги Осиё кубогида зафар қучди, хитойликлар эса сўнгги тўртта қитъа биринчилигида чорак финалдан нарига ўтолмаяптилар.

Шунчалик муваффақиятсизликларга қарамай, Хитойда футболни жуда яхши кўришади, 2002 йилги жаҳон чемпионати йўлланмасининг қўлга киритилишини эса миллат катта байрам сифатида нишонлаганди. Энг муҳими - давлат раҳбари Си Цзиньпиннинг ўзи ҳам футболга бефарқ эмас. Коммунистик партия бош котиби ва ХХР раиси яқинда ўзи учун деярли умрбодлик бошқарувни таъминлади, унинг хонасида жаҳон юлдузларининг (Бекхэмдан тортиб, Аргентина терма жамоасигача) футболкалари илиб қўйилган.

Бундан беш йил муқаддам у ўз олдига спорт билан боғлиқ уч хил мақсад қўйганини таъкидлаганди: Хитой ниҳоят, жаҳон чемпионатига чиқиши, мундиалга мезбонлик қилиши ва ЖЧ бош совринини қўлга киритиши. Бунинг учун Чин ўлкасида 2050 йилгача футболни ривожлантириш бўйича дастур қабул қилинди. Терма жамоа - шунчаки бу йўналишнинг энг юқори қисми, унинг ортида ҳам академиялар (қурилиб, давлат маблағи эвазига кун кўрадиган), ҳам кучли ички чемпионатни шакллантириш ҳаракати турибди.

Бир неча йил аввал Хитой футболида рўй берган кескин ўзгаришлар айнан шу мақсадлар билан асосланади. Ўшанда ушбу мамлакатда Европа ва Жанубий Америкадан келган ўртамиёна ёки топ даражага яқинроқ бўлган футболчиларнинг трансферлари ва маошларига катта маблағ сарфлаш бошланди. Жиддий меҳнат қилаётганини кўрсатиб, ҳукумат олдида обрў орттириш ва имтиёзларга эга бўлишга интилиш (клубларни сотиб олган йирик корпорациялар айнан шу мақсад йўлида астойдил ишлашди) борлигига қарамай, бу уринишлар шунчалик абсурд эдики, қайсидир паллада мавжуд ғоя Хитой футбол ассоциациясининг ҳам жонига тегди ва йирик трансферларга юз фоизлик тўлов жорий қилинди.

Энди ўша трансферларнинг айримлари терма жамоа манфаати учун ишлайди. Бу борадаги дастлабки қадам - Элкесон билан боғлиқ бўлди. 30 ёшли бразилиялик ҳужумчи 2013 йилдан буён Хитойда, сўнгги олти йилдан буён ўзи ўйнаган клубларда муҳим ролларни бажаряпти. «Гуанжоу Эвергранд» ва «Шанхай СИПГ» сафида жами тўрт марта чемпионликка эришди, икки марта Чемпионлар Лигасида зафар қучди, 2014 йили Хитойнинг энг яхши ўйинчиси мақомига эга бўлди, 2013 ва 2014 йилларда Суперлиганинг энг яхши тўпурарига айланди. Аи Кесен номи остида майдонга тушадиган форвард хитойлик бўлмагани ҳолда Хитой термасида ўйнаган дастлабки футболчига айланади - Марчелло Липпи уни бўлажак ўйинлар учун таркибга жалб этган.

«Биз Қатар мундиалига боришни хоҳлаймиз. Миллий жамоанинг қисқа муддатли мақсадларини амалга оширишда маҳаллийлаштирилган футболчиларнинг катта нафи тегиши мумкин. Айни пайт клублар ХФАга асли келиб чиқиши хитойлик бўлган ва аксинча, бошқа миллат вакили ҳисобланган тўққиз нафар маҳаллийлаштирилган ўйинчилар рўйхатини тақдим этишди. Уларнинг айримлари ҳамон маҳаллийлаштириш жараёнини давом эттиришмоқда», - деди ассоциация президенти Чен Сюань.

Термада яна кимларнинг ўйнаши ҳозирча номаълум. Аммо бу рўйхатда топ-номлар йўқ. Аслини олганда, Хитой миллий жамоасида аввал ҳам маҳаллийлаштирилган футболчилар тўп суришган, бироқ ҳаммасининг асли келиб чиқиши хитойлик бўлган.

Нико Йеннарис - «Арсенал» тарбияланувчиси, онаси томонидан Хитойга алоқадор, Лондонда улғайган, футболга эндигина кириб келган йиллари Гарри Кейн билан бир жамоада ўйнаган, аммо АПЛга мустаҳкам ўрнашишни эплай олмаган. 2019 йили «Пекин Гуоан» клуби сафига қўшилган футболчи Британия паспортидан воз кечган (Хитой қонунчилигига кўра, икки фуқароликка эга бўлиш мумкин эмас), Ли Ке номини олган, майда эса Марчелло Липпи қўл остидаги термадан таклиф олган.

Деярли ўша мавсум «Пекин Гуоан» Йон Хоу Сетерни ҳам таркибга қўшиб олганди. 21 ёшли норвегиялик ҳам келиб чиқиши бўйича Хитойга алоқадор (онаси хитойлик). У номини Хоу Юн Юнга алмаштирди, бироқ чемпионатда асосан захирадан ўйинга қўшилади ва ҳозирча термада ўйнашга улгурмади.

Бу борада бошқа клублар ҳам фаолликни оширишди: «Гуанжоу Эвергранд» Англиядан «Эвертон»нинг собиқ ҳимоячиси Тайес Браунингни (АПЛда ўтган 7 йил давомида 7та ўйин ўтказган) рўйхатдан ўтказди, Перудан ҳужумкор ярим ҳимоячи Роберто Сьючо келди. «Шанхай Шенхуа» «Вереи» (Болгария) жамоасидан габонлик Александр Ндумбуни харид қилди. Бу футболчининг ҳам қариндошлик ришталари Хитойга бориб тақалади. Энди унинг номи Цянь Цзегей.

«Ҳамон маҳаллий шароитларга кўникиш жараёнини ўтказяпман, - деганди Браунинг. - Одамлар Хитойга кетиш учун ҳали жуда ёш эканлигимни таъкидлашганди. Аммо мен янги чақирувларни хоҳладим, бу ерга шунинг учун келдим ва ҳозир роҳатланяпман. Оиламни барчаси қониқтирмоқда, шундай қарор чиқарганимдан хурсандман. Хитой тили жуда мураккаб. Ҳозирча ўқиш ва ёзишни ўрганяпман, бунинг учун йиллар керак бўлади».

Барча потенциал хитойликлар 2019 йили келишган - клубларнинг янги сиёсати шуни тақозо этмоқда. Катта сарф-харажатлар учун имкон қолмади, лимитлар қатъийлашмоқда, шу боис клублар чегара ортидан асли келиб чиқиши хитойлик бўлган футболчиларни қидиришмоқда - улар фуқароликни соддалаштирилган тартибда олишлари мумкин. Янги тартиб аввалига Хитой футбол ассоциациясини қониқтирмади, аммо кейинроқ Европа футбол мактаби ҳавосидан баҳра олган ўйинчиларнинг терма жамоага ёрдам бериши мумкинлиги лигадагиларни ўйлантириб қўйди.

Маҳаллийлаштиришнинг қўшимча шартларидан бири - ватанпарварлик курсларидир. Футболчилар Хитой коммунистик партияси тарихи, мамлакат тарихини ўрганишлари керак, ишларнинг ҳозирги ривожидан бохабар бўлишлари лозим. Жараён давомидаги ташкилотчилик ишлари учун клублар жавобгар ҳисобланишади, улар эришилаётган ютуқлар бўйича ХФАга ҳисобот беришлари белгиланган.

Бундан ташқари, футболчилар Хитой маданияти, байроқ ва миллий герб тарихини ўрганишлари, шунингдек, мадҳия сўзларини ёдлаб, мусобақалар пайти куйлашлари керак.

«Агар Хитой термаси саралашнинг кейинги босқичига чиқса, таркибга яна айрим маҳаллийлаштирилган футболчиларни жалб этишимиз мумкин. Аммо бу Хитой футбол ассоциациясининг узоқ муддатли сиёсати бўлмайди. Бундай ўйинчилар сони бўйича чеклов ўрнатилади», - деди Чен.

Мана шунақа гаплар. Чин ўлкасида мундиал квалификация баҳслари арафасида тайёргарлик қизғин кетмоқда. Мабодо, Хитой ва Ўзбекистон термалари саралашнинг кейинги босқичига чиқиб қолишса, бир гуруҳдан жой олишлари ва азалий рақиблик яна давом эттирилиши эҳтимоли йўқ эмас. Демакки, Эктор Купер бошчилигидаги мураббийлар штаби олдида ҳал қилиниши лозим бўлган янги масалалар пайдо бўлади. Яъни, маҳаллийлаштирилган футболчилар ҳисобига кучайган Хитой термасига қарши алоҳида тайёргарлик кўриш.

Ҳа, аввалги ЖЧ саралашларида асосий эътиборни Жанубий Корея, Япония, Эрон, Саудия Арабистони ва Австралия каби жамоаларга муносиб қаршилик кўрсатишга қаратардик. Энди эса қитъамизда Қатар ва Хитой сингари жараёнга ўзгача муносабат билдираётган термалар ҳам пайдо бўлмоқда. Албатта, хулоса чиқаришга бироз эрта, зеро, маҳаллийлаштирилган ўйинчиларнинг Хитой термасини қитъа етакчилари сафига қўшишда катта фойдалари тегиши ҳали аниқ эмас. Шундай бўлсада, Марчелло Липпи бошқараётган жамоада бразилиялик форвардларнинг тўп суриши рақибга жиддий кўз билан қарашга ундайди.

Ёдингизда бўлса, Ўзбекистон миллий жамоаси аввалги мундиал саралаши доирасида меҳмонда Хитой термасига имкониятни бой берганди. Самвел Бабаян бошчилигидаги жамоа ўзидан нисбатан кучсизроқдек кўринган рақибни енгишни уддалай олмаганда ўшанда. Хитой футбол ассоциациясининг нав-батдаги ЖЧ саралаши учун алоҳида дастур тайёрлагани эса биздан янада ҳушёрроқ бўлишни талаб этади. Хуллас, термамизнинг асосий рақиблари сафи яна биттага кенгайганига шубҳа йўқ.

 А.Аҳмедов тайёрлади.